Η τραγωδία στο Μάτι το καλοκαίρι του 2018 δεν ήταν απλώς μια καταστροφή από φυσικά αίτια. Ήταν μια ανθρωπογενής αποτυχία, μια στιγμή κατά την οποία το Κράτος αποδείχθηκε ανεπαρκές να προστατεύσει τις ζωές των πολιτών του. Με 104 νεκρούς, δεκάδες τραυματίες και χιλιάδες ψυχικά και υλικά κατεστραμμένους, η πυρκαγιά στο Μάτι καταγράφηκε ως η δεύτερη πιο πολύνεκρη στην Ευρώπη και η έκτη παγκοσμίως στον 21ο αιώνα.

Πέρασαν εφτά χρόνια από τότε. Η κοινωνία ζητούσε κάθαρση, ευθύνες, λογοδοσία. Και η απάντηση δεν ήρθε μέσα από πολιτικές δηλώσεις, αλλά από το Εφετείο Πλημμελημάτων της Αθήνας που, σε μια απόφαση-ορόσημο, αποφάσισε την άμεση φυλάκιση τεσσάρων ανώτατων στελεχών της Πυροσβεστικής και της Πολιτικής Προστασίας, αποδίδοντας ευθύνες για εγκληματικές παραλείψεις. Πρόκειται για μια δικαστική κρίση που στέλνει πολλαπλά μηνύματα – όχι μόνο για το Μάτι, αλλά και για τις μελλοντικές δίκες μεγάλων τραγωδιών, όπως αυτή των Τεμπών.

ΤΙ ΟΔΗΓΗΣΕ ΣΤΗ ΦΥΛΑΚΗ ΣΤΕΛΕΧΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Ποιοι καταδικάστηκαν και τι ποινές επιβλήθηκαν

Το Εφετείο αποφάσισε την άμεση φυλάκιση των:

• Σωτήρη Τερζούδη, αρχηγού της Πυροσβεστικής το 2018
• Βασίλη Ματθαιόπουλου, υπαρχηγού
• Ιωάννη Φωστιέρη, επικεφαλής του ΕΣΚΕ
• Ιωάννη Καπάκη, γενικού γραμματέα Πολιτικής Προστασίας

Σε αυτούς επιβλήθηκαν συνολικές ποινές 340 ετών για πολλαπλές ανθρωποκτονίες εξ αμελείας και άλλα συναφή πλημμελήματα. Το εκτιτέο μέρος της ποινής είναι 5 έτη, καθώς η δίκη διεξήχθη με βάση τον Ποινικό Κώδικα του 2018, ο οποίος όριζε πλαφόν ποινής για πλημμελήματα ανεξαρτήτως του αριθμού θυμάτων.

Το στοιχείο-κλειδί δεν ήταν τόσο η διάρκεια των ποινών όσο η απόφαση να εκτιθούν, δηλαδή να φυλακιστούν. Η μη χορήγηση ελαφρυντικών – όπως του σύννομου βίου – και η κρίση του δικαστηρίου ότι οι κατηγορούμενοι μπορεί να τελέσουν παρόμοια αδικήματα στο μέλλον, άνοιξαν την πόρτα των φυλακών.

ΓΙΑΤΙ Η ΠΟΙΝΗ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΣΕ ΝΑ ΑΝΑΣΤΑΛΕΙ

Σύμφωνα με τον ΠΚ του 2018, οι ποινές φυλάκισης μέχρι 3 έτη αναστέλλονταν σχεδόν αυτομάτως. Ποινές από 3 έως 5 έτη μπορούσαν να μετατραπούν σε χρηματικές ή να τεθούν υπό αναστολή, με βάση το προφίλ του καταδικασθέντος. Όμως στην παρούσα περίπτωση, το δικαστήριο έκρινε ότι:

• δεν συντρέχουν λόγοι χορήγησης αναστολής
• οι κατηγορούμενοι, λόγω της πρώην θέσης ευθύνης τους, φέρουν βαρύτατη ευθύνη
• υπάρχει πιθανότητα υποτροπής, έστω θεωρητική

Το τελευταίο σημείο έχει προκαλέσει αντιδράσεις, αφού οι καταδικασθέντες έχουν αποχωρήσει από τη δημόσια διοίκηση, άρα δεν δύνανται πρακτικά να διαπράξουν παρόμοιο αδίκημα. Παρ’ όλα αυτά, το δικαστήριο χρησιμοποίησε αυτή τη σκέψη για να αιτιολογήσει την έκτιση της ποινής χωρίς αναστολή ή μετατροπή.

Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ «ΕΜΠΡΗΣΤΗ» ΠΟΥ ΕΜΕΙΝΕ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ

Ο ιδιώτης Κωνσταντίνος Αγγελόπουλος, από την αυλή του οποίου ξεκίνησε η πυρκαγιά, καταδικάστηκε σε 3 χρόνια με αναστολή. Η απόφαση αυτή προκάλεσε εύλογες συγκρίσεις: πώς ο άμεσος αυτουργός μένει εκτός φυλακής, ενώ κρατικοί αξιωματούχοι καταδικάζονται σε εγκλεισμό;

Η εξήγηση εντοπίζεται στο νομικό καθεστώς του 2018, το οποίο αντιμετώπιζε τον εμπρησμό από αμέλεια ως πλημμέλημα με ανώτατο όριο ποινής τα 3 έτη και σχεδόν υποχρεωτική αναστολή. Αν η πράξη τελούνταν σήμερα, η ποινή θα ήταν πιθανόν πολλαπλάσια και ανεφάρμοστη η αναστολή, αφού το αδίκημα έχει αναβαθμιστεί νομοθετικά.

ΠΟΙΟΙ ΓΛΙΤΩΣΑΝ ΤΗ ΦΥΛΑΚΗ ΜΕ ΧΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΟΙΝΕΣ

Το δικαστήριο μετέτρεψε σε χρηματικές τις ποινές για 6 πρώην αξιωματούχους:

• Χρήστος Γκολφίνος
• Φίλιππος Παντελεάκος
• Δαμιανός Παπαδόπουλος
• Νίκος Παναγιωτόπουλος
• Χαράλαμπος Χιώνης
• Κωνσταντίνος Αγγελόπουλος (ο ιδιώτης)

Η μετατροπή υπολογίστηκε σε 10 ευρώ την ημέρα, σύμφωνα με την τότε ισχύουσα ρύθμιση του άρθρου 82 ΠΚ.

Η ΕΚΤΙΣΗ ΚΑΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ ΦΥΛΑΚΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

Αν και η ποινή είναι 5 χρόνια, κανείς δεν αναμένεται να μείνει τόσα στη φυλακή. Σύμφωνα με τον κανόνα των 3/5 εκτιτέας ποινής και τα ευεργετικά «μεροκάματα» εντός φυλακής (1 ημέρα ποινής αφαιρείται για κάθε 5 ημέρες εργασίας), εκτιμάται ότι η πραγματική παραμονή δεν θα ξεπεράσει τα 2 έτη και μερικούς μήνες.

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, ΑΝΑΙΡΕΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ

Οι καταδικασθέντες προτίθενται να προσφύγουν στον Άρειο Πάγο με αίτηση αναίρεσης της απόφασης, κυρίως στηριζόμενοι:

• στη μη παροχή ελαφρυντικών, παρά το λευκό ποινικό μητρώο
• στην αμφιλεγόμενη κρίση περί κινδύνου υποτροπής

Η αίτηση αναίρεσης δεν συνεπάγεται αποφυλάκιση. Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει να κατατεθεί αίτηση αναστολής εκτέλεσης ποινής, κάτι που εξετάζει το δικαστήριο ξεχωριστά.

Η απόφαση του Εφετείου για την τραγωδία στο Μάτι, έστω και καθυστερημένα, έσπασε το ταμπού της ατιμωρησίας κρατικών αξιωματούχων και έδειξε ότι η Δικαιοσύνη μπορεί να δράσει ουσιαστικά, ακόμα και μέσα σε παρωχημένο νομικό πλαίσιο. Στο πρόσωπο των καταδικασθέντων δεν δικάστηκαν μόνο ατομικές ευθύνες, αλλά ολόκληρη η αλυσίδα αδράνειας και διοικητικής ανικανότητας που οδήγησε σε μία από τις χειρότερες τραγωδίες της σύγχρονης Ελλάδας.

Η απόφαση αυτή αποκτά ειδικό συμβολισμό ενόψει των δικών για τα Τέμπη και άλλες τραγωδίες όπου αναζητείται η αλήθεια και η δικαιοσύνη. Η κοινωνία δεν ζητά εκδίκηση, αλλά δικαίωση, παραδειγματισμό και, κυρίως, εγγύηση ότι τέτοια φαινόμενα δεν θα επαναληφθούν.

Ας είναι αυτή η απόφαση η αρχή για μια πραγματική κουλτούρα λογοδοσίας και πολιτικής – διοικητικής υπευθυνότητας στη χώρα μας. Γιατί η ατιμωρησία δεν είναι απλώς νομική στρέβλωση· είναι βαθιά πληγή στην ψυχή του κράτους δικαίου.