Η τραγωδία στο Μάτι δεν είναι μια ιστορία που μπορεί κανείς να την εξωραΐσει, να την «λογοτεχνικοποιήσει» ή να τη χωρέσει σε λίγες δραματικές σελίδες ενός βιβλίου. Είναι μια πληγή εθνικής μνήμης, ένα από τα πιο σκοτεινά επεισόδια της σύγχρονης Ελλάδας, γεμάτο στοιχεία, μαρτυρίες, λάθη, εγκληματικές παραλείψεις και –όπως αποδείχθηκε στα δικαστήρια– ευθύνες που κανείς δεν μπορεί να παρακάμψει. Η δημόσια συζήτηση για το Μάτι οφείλει να στηρίζεται στην αλήθεια, όχι σε αφηγηματικές σκηνοθεσίες που προσπαθούν να ξαναγράψουν την πραγματικότητα.

Το άρθρο που συνοψίζουμε εδώ ασκεί μια αυστηρή, τεκμηριωμένη και σκληρή κριτική στον Αλέξη Τσίπρα για τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει την τραγωδία στο βιβλίο του. Κατηγορεί τον πρώην πρωθυπουργό ότι επιλέγει να μιλήσει για το Μάτι σαν να γράφει δραματικό μυθιστόρημα – αποσιωπώντας κρίσιμα γεγονότα, παραποιώντας συνθήκες και αποφεύγοντας να δώσει απαντήσεις στα πραγματικά ερωτήματα που παραμένουν ανοικτά για τις ευθύνες της τότε κυβέρνησης και των επιχειρησιακών της στελεχών.

Η σύγκρουση δεν αφορά απλώς δύο διαφορετικές αφηγήσεις. Αφορά τη διαφορά ανάμεσα στην ιστορική αλήθεια και στη λογοτεχνική διαχείριση μιας εθνικής τραγωδίας. Αφορά την απαίτηση των πολιτών –και κυρίως των θυμάτων– για δικαιοσύνη, διαφάνεια και αυτοκριτική. Αφορά το αν η Ελλάδα έμαθε κάτι από εκείνο το έγκλημα, ή αν συνεχίζουμε να βάζουμε κάτω από το χαλί τις ευθύνες που κόστισαν δεκάδες ζωές.

Το άρθρο υποστηρίζει ότι ο Αλέξης Τσίπρας, στο βιβλίο του, αναφέρεται στο Μάτι με έναν τρόπο που μοιάζει περισσότερο με μυθιστορηματική αφήγηση παρά με ψύχραιμη και ειλικρινή αποτύπωση της πραγματικότητας. Η τραγωδία, σύμφωνα με το άρθρο, δεν είναι χώρος για λογοτεχνικές πινελιές: είναι μια ιστορική αλήθεια, γεμάτη στοιχεία, αποδείξεις, ευθύνες και ανθρώπινο πόνο.

Ο συγγραφέας του άρθρου τονίζει ότι ο Τσίπρας αποφεύγει να αγγίξει τη σκληρή πραγματικότητα: την επιχειρησιακή ανεπάρκεια, τη συγκάλυψη, την αδυναμία λήψης αποφάσεων και τη χαοτική διαχείριση που οδήγησαν στον μεγάλο αριθμό θυμάτων. Παρουσιάζεται, στο βιβλίο, ως κάποιος που δήθεν δεν είχε ενημέρωση, ενώ –κατά το άρθρο– ήταν εις γνώσιν του αριθμού των νεκρών και των εκτάσεων της καταστροφής από τις πρώτες κρίσιμες ώρες.

Σημειώνεται ότι η αφήγησή του για τον «μανιασμένο δυτικό άνεμο» το πρωί της 23ης Ιουλίου 2018 είναι ανακριβής, καθώς οι ισχυροί άνεμοι ήρθαν αργότερα, και όχι το πρωί όπως αναφέρεται στο βιβλίο. Αυτό αποτελεί, σύμφωνα με το κείμενο, μια προσπάθεια να δημιουργηθεί η αίσθηση ότι η καταστροφή ήταν «αναπόφευκτη».

Το άρθρο κατηγορεί τον Τσίπρα πως περιγράφει μια συνέντευξη Τύπου στο Συντονιστικό Κέντρο ως δήθεν προσπάθεια ανάληψης ευθυνών από όλους, αλλά αποφεύγει να αναφερθεί στους ανθρώπους που όντως είχαν κρίσιμες ευθύνες:

• τον τότε Υπουργό Προστασίας του Πολίτη
• τον Αρχηγό του Πυροσβεστικού Σώματος
• τον Υπαρχηγό Επιχειρήσεων, ο οποίος λίγες ημέρες μετά την τραγωδία προήχθη
• στελέχη που απείλησαν τον πραγματογνώμονα
• στελέχη που κατηγορήθηκαν για παραποίηση ή εξαφάνιση στοιχείων

Το κείμενο θέτει το ερώτημα: γιατί ο Τσίπρας στο βιβλίο του επιλέγει να αναφερθεί μόνο στον τότε Αρχηγό της ΕΛ.ΑΣ. Τσουβάλα και όχι σε όλο το πλέγμα ευθυνών που αποκαλύφθηκε αργότερα; Γιατί δεν γίνεται καμία απολύτως αυτοκριτική από τον ίδιο για τους διορισμούς, τις προαγωγές και τις αποφάσεις που οδήγησαν σε μια ανεξήγητη ανοχή προς τα υπεύθυνα πρόσωπα;

Σκληρή είναι η αναφορά στο ζήτημα του 112. Ο συγγραφέας ειρωνεύεται το επιχείρημα ότι «δεν υπήρχε χρόνος» για να λειτουργήσει η υπηρεσία, υπονοώντας ότι ήταν παραμέληση και όχι αδυναμία.

Το άρθρο καταλήγει ότι ο Τσίπρας, παρά το βιβλίο του, δεν έχει δώσει καμία ουσιαστική απάντηση για τα πραγματικά αίτια, τις ευθύνες, τις παραλείψεις και τη συγκάλυψη. Αντί γι’ αυτό προτιμά δραματισμούς και συναισθηματικά κείμενα που επιχειρούν να αποφορτίσουν την πολιτική ευθύνη και να μετατοπίσουν την εστίαση μακριά από τα πραγματικά γεγονότα.

Τελειώνει με μια αιχμηρή παρομοίωση: όπως ο Οδυσσέας τιμωρήθηκε από τους θεούς για την ύβρη του, έτσι και η αλαζονεία και η μηδενική αυτοκριτική μπορεί στο τέλος να τιμωρήσουν εκείνους που προσπαθούν να ξαναγράψουν την Ιστορία.

Η τραγωδία στο Μάτι παραμένει ένα βαθύ τραύμα για τη χώρα. Όσοι έζησαν εκείνη τη μέρα, όσοι έχασαν ανθρώπους, σπίτια, οικογένειες, όσοι σώθηκαν από θαύμα, δεν μπορούν να ανεχτούν την παραποίηση ή τη σκηνοθετημένη εξιδανίκευση των γεγονότων. Η Ιστορία δεν γράφεται με συναισθηματικές εκκλήσεις, ούτε με λογοτεχνικές πινελιές που προσπαθούν να εξημερώσουν την πραγματικότητα. Η Ιστορία γράφεται με αλήθειες, όσο σκληρές κι αν είναι.

Το άρθρο που συνοψίσαμε δεν είναι απλώς μια κριτική σε ένα βιβλίο· είναι μια κραυγή υπέρ της ιστορικής ευθύνης. Είναι απαίτηση για απαντήσεις στα ερωτήματα που ακόμη αιωρούνται. Γιατί κάποιοι προήχθησαν; Γιατί κάποιοι απειλούσαν πραγματογνώμονες; Γιατί εξαφανίστηκαν στοιχεία; Γιατί δεν υπήρξε σχέδιο εκκένωσης; Γιατί το 112 δεν λειτούργησε; Γιατί κανείς δεν είπε την αλήθεια εκείνες τις ώρες που ο καπνός ακόμα έπνιγε το λεκανοπέδιο;

Κάθε απόπειρα να παρουσιαστεί η τραγωδία με «λογοτεχνικούς» όρους δεν αποτελεί απλώς αδυναμία· αποτελεί προσβολή στη μνήμη των θυμάτων, στα παιδιά που χάθηκαν, στους ανθρώπους που κάηκαν στις αυλές τους, στους πυροσβέστες και κατοίκους που πάλεψαν να σώσουν ζωές με τα χέρια τους.

Η αλήθεια δεν είναι ζήτημα οπτικής. Είναι ζήτημα θάρρους.
Και σε μια εθνική τραγωδία όπως το Μάτι, η αλήθεια είναι η μόνη υποχρέωση που έχουμε απέναντι στην Ιστορία.

Αν θέλουμε να είμαστε μια χώρα που μαθαίνει από τα λάθη της, που δεν επαναλαμβάνει εγκληματικές παραλείψεις, που δεν θυσιάζει αθώους στην ανεπάρκεια, τότε οφείλουμε να προστατεύουμε την ιστορική μνήμη από κάθε προσπάθεια εξωραϊσμού ή υποτίμησης.

Το Μάτι δεν είναι μυθιστόρημα.
Είναι η πιο σκοτεινή υπενθύμιση του τι μπορεί να συμβεί όταν το κράτος δεν λειτουργεί.
Και κανείς –ούτε πρωθυπουργός, ούτε υπουργός, ούτε συγγραφέας– δεν έχει το δικαίωμα να το αποσιωπήσει.